46.2. Ryzyko kredytowe

Ryzyko kredytowe należy do podstawowych rodzajów ryzyka związanych z działalnością Grupy. Udział kredytów i pożyczek w sprawozdaniu z sytuacji finansowej Grupy powoduje, że jego utrzymanie na bezpiecznym poziomie ma zasadnicze znaczenie dla wyników prowadzonej działalności Grupy. Proces zarządzania ryzykiem kredytowym ma charakter scentralizowany i jest wykonywany przede wszystkim poprzez jednostki Pionu Zarządzania Ryzykami, umiejscowione w Centrali Banku oraz jego strukturach lokalnych.

Proces zarządzania ryzykiem obejmuje wszystkie funkcje kredytowe – analizę kredytową, podejmowanie decyzji kredytowych, monitorowanie i administrowanie oraz restrukturyzację i windykację.

Funkcje te są realizowane zgodnie z obowiązującą w danym roku obrachunkowym polityką kredytową Banku przyjętą przez Zarząd i Radę Nadzorczą Banku. Efektywność i skuteczność funkcji kredytowych jest osiągana przy wykorzystaniu zróżnicowanych metod i metodologii kredytowych oraz zastosowaniu zaawansowanych narzędzi informatycznych, które zostały zintegrowane z głównym systemem informatycznym Banku. Procedury obowiązujące w Banku pozwalają na ograniczanie ryzyka kredytowego, w szczególności te dotyczące zasad oceny ryzyka transakcji, ustanawiania prawnych zabezpieczeń kredytów, uprawnień do podejmowania decyzji kredytowych oraz ograniczenia kredytowania niektórych obszarów działalności, zgodnie z przyjętym w Banku systemem segmentacji klientów.

Uprawnienia do podejmowania decyzji kredytowych, ograniczenia kredytowania niektórych obszarów działalności oraz wewnętrzne i zewnętrzne normy ostrożnościowe uwzględniają nie tylko kredyty, pożyczki i gwarancje, ale również transakcje pochodne i instrumenty dłużne.

Dla wzrostu bezpieczeństwa działalność kredytowa limitowana jest w oparciu o ograniczenia wynikające z przepisów zewnętrznych oraz wewnętrzne normy ostrożnościowe. Dotyczą one w szczególności koncentracji zaangażowania kredytowego, wskaźników jakości portfela kredytowego oraz limitów zaangażowania na poszczególne kraje, banki zagraniczne i krajowe instytucje finansowe.

Bank ustalił następujące wewnętrzne limity portfelowe w polityce kredytowej:

• limity zaangażowania na poszczególne sektory gospodarki narodowej,
• limity kocentracji największych zaangazowań wobec podmiotów/grup podmiotów powiązanych,
• limity na główne linie biznesowe oraz należności walutowe,
• limity na produkty (kredyty hipoteczne udzielane klientom indywidualnym, ekspozycje podmiotów gospodarczych zabezpieczonych hipotecznie, w tym dotyczące finansowania nieruchomości komercyjnych).

Funkcjonujący w Banku system limitów wewnętrznych obejmuje również szereg szczegółowych limitów stanowiących wsparcie dla kluczowych limitów określonych w polityce kredytowej.

Ponadto Bank limituje transakcje kredytowe charakteryzujące się podwyższonym ryzykiem poprzez zastrzeżenie decyzyjności w tych przypadkach dla szczebli decyzyjnych z wyższym limitem uprawnień.

Ochronę jakości portfela kredytowego zapewniają również jego okresowe przeglądy oraz bieżące monitorowanie terminowej obsługi kredytów i kondycji finansowej klientów.

Konflikt zbrojny w Ukrainie

W związku z trwającym od 2022 roku atakiem zbrojnym Rosji na Ukrainę Grupa identyfikuje następujące zagrożenia w obszarze ryzyka kredytowego:

• ryzyko strat kredytowych dla ekspozycji wobec podmiotów z Rosji, Białorusi i Ukrainy, przy czym ekspozycja Banku w tym zakresie jest pokryta w większości polisami KUKE,
• ryzyko przełożenia się konfliktu na pogorszenie koniunktury gospodarczej i kredytowej dla reszty portfela (poprzez kanał wzrostu cen surowców, zaburzenie relacji gospodarczych, pogorszenie nastrojów konsumenckich, itp.).

Na dzień 31 grudnia 2022 roku bilansowa ekspozycja netto Grupy wobec państw biorących udział w konflikcie wynosiła 225 milionów złotych (co stanowi 0,14% całkowitej ekspozycji Grupy).

Poniższe tabele przedstawiają ekspozycje Grupy wobec państw zaangażowanych w konflikt zbrojny w Ukrainie według stanu na dzień 31 grudnia 2022 roku i 31 grudnia 2021 roku.

Dla potrzeb zarządzania ryzykiem kredytowym Grupa korzysta z wewnętrznych modeli ratingowych w zależności od segmentu klienta i/lub rodzaju ekspozycji.

Proces nadawania ratingu stanowi istotny element oceny ryzyka kredytowego klienta i transakcji, stanowiąc wstępny etap w procesie podejmowania decyzji kredytowej zarówno o udzieleniu jak i zmianie warunków kredytu oraz w procesie monitorowania jakości portfela kredytowego.

Pomiar ryzyka kredytowego odbywa się przy uwzględnieniu trzech parametrów – PD, LGD oraz EAD. Parametr PD odnosi się do prawdopodobieństwa niewykonania zobowiązania (ang. default) czyli niedotrzymania warunków umownych przez kredytobiorcę, w horyzoncie jednego roku i może mieć charakter podmiotowy lub produktowy. Parametr LGD wskazuje na szacowaną wysokość straty, która zostanie poniesiona dla każdej transakcji o charakterze kredytowym od daty wystąpienia takiego niewykonania zobowiązania. Parametr EAD odzwierciedla szacowaną wysokość ekspozycji kredytowej na tę datę.

Parametry ryzyka wyznaczane w oparciu o modele ratingowe służą do wyliczenia oczekiwanej straty z tytułu ryzyka kredytowego.

Wartość oczekiwanej straty jest jednym z istotnych kryteriów oceny branym pod uwagę przez czynniki decyzyjne w procesie kredytowania. W szczególności ta wartość jest porównywana z wnioskowanym poziomem marży.

Poziom marż minimalnych dla danego produktu lub segmentu klienta jest określany na podstawie analizy ryzyka, uwzględniającej wartość szacowanych parametrów ryzyka.

Zarówno rating klienta jak i transakcji, a także parametry ryzyka kredytowego odgrywają znaczącą rolę w systemie informacji o ryzyku kredytowym. Raporty ryzyka kredytowego dla każdego modelu ratingowego zawierają informacje dotyczące porównania zrealizowanych parametrów z teoretycznymi wartościami dla każdej klasy ratingowej.

Raporty ryzyka kredytowego są generowane miesięcznie, a ich zakres jest różny w zależności od odbiorcy raportu (im wyższy szczebel zarządzania, tym prezentowane raporty są bardziej zagregowane). Raporty ryzyka kredytowego są wykorzystywane w procesie zarządzania ryzykiem kredytowym.

Na potrzeby wewnętrzne w Grupie funkcjonują następujące modele ratingowe, opracowane zgodnie z postanowieniami Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 roku w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych:

• Dla segmentu klienta detalicznego Grupa stosuje odrębne modele ratingowe przeznaczone dla:
  • mikroprzedsiębiorców,
  • klientów indywidulanych, z podziałem na:
    • kredyty mieszkaniowe (zabezpieczone hipotecznie),
    • pożyczki gotówkowe (konsumenckie),
    • karty kredytowe,
    • limity odnawialne.
• Dla segmentu klienta firmowego/przedsiębiorstw, Grupa stosuje modele ratingowe dzieląc klientów na:
  • • duże przedsiębiorstwa (korporacje),
    • małe i średnie przedsiębiorstwa (SME),
    • jednostki samorządu terytorialnego.
• Dla segmentu przedsiębiorstw, Pekao Bank Hipoteczny S.A. stosuje własny model ratingowy – System Oceny Punktowej (SOP).
• Dla ekspozycji z tytułu kredytowania specjalistycznego Grupa stosuje podejście pogrupowania (ang. slotting criteria) w ramach metody wewnętrznych ratingów, polegające na zastosowaniu klas nadzorczych w procesie przypisywania wag ryzyka.

W 2021 roku w Grupie rozpoczął się proces dostosowywania skali ratingowej dla wewnętrznych modeli ratingowych na wzór skali ratingowej obowiązującej dla ratingów zewnętrznych – tzw. Masterskali.

Masterskalę przedstawia poniższa tabela

Na koniec 2022 roku na Masterskalę zmapowane zostały modele ratingowe w ramach segmentu klienta firmowego/przedsiębiorstw oraz klientów indywidualnych w ramach segmentu klienta detalicznego.

Wewnętrznymi modelami ratingowymi nie są objęte następujące rodzaje ekspozycji:

• ekspozycje detaliczne nieistotne co do wielkości oraz profilu postrzeganego ryzyka:
  • debety,
  • ekspozycje związane z kasami mieszkaniowymi,
  • pozostałe należności.
• ekspozycje wobec przedsiębiorstw:
  • ekspozycje wobec giełd i pozostałych instytucji finansowych,
  • ekspozycje wobec instytucji ubezpieczeniowych,
  • finansowanie projektów,
  • skupione wierzytelności,
  • ekspozycje wobec funduszy inwestycyjnych,
  • ekspozycje wobec przedsiębiorstw leasingowych i holdingów finansowych,
  • pozostałe należności nieistotne co do wielkości oraz profilu postrzeganego ryzyka.
• ekspozycje wobec samorządów regionalnych i władz lokalnych, które nie są traktowane jako ekspozycje wobec rządów centralnych, dla których liczba istotnych kontrahentów jest ograniczona.

W poniższych tabelach przedstawiono jakość portfela kredytowego.

Rozkład portfela objętego modelem ratingowym dla segmentu klienta detalicznego (bez utraty wartości)

Rozkład portfela objętego modelem ratingowym dla segmentu klienta indywidualnego (bez utraty wartości)

Rozkład portfela objętego modelem ratingowym dla segmentu firmowego/przedsiębiorstw (bez utraty wartości)

Rozkład portfela objętego modelem ratingowym dla segmentu przedsiębiorstw (bez utraty wartości)

Rozkład portfela objętego modelem ratingowym dla segmentu jednostek samorządu terytorialnego (bez utraty wartości)

Rozkład portfela ekspozycji z tytułu kredytowania specjalistycznego (bez utraty wartości)

Portfel ekspozycji nie objętych modelem ratingowym (bez utraty wartości), według okresów przeterminowania

Portfel ekspozycji z rozpoznaną utratą wartości, według okresów przeterminowania

Szczebel decyzyjny związany z zatwierdzeniem transakcji jest w bezpośredni sposób uzależniony od ratingu klienta.

Limity uprawnień są związane z zajmowanym stanowiskiem, określonym zgodnie ze strukturą organizacyjną Banku. Limity są określone biorąc pod uwagę:

• kwotę łącznego zaangażowania Banku wobec klienta łącznie z kwotą wnioskowanej transakcji,
• rodzaj klienta,
• zaangażowanie osób i podmiotów powiązanych z klientem.

Wewnętrzna walidacja modeli i oszacowań parametrów ryzyka koncentruje się na ocenie jakości modeli ryzyka oraz dokładności i stabilności oszacowań parametrów stosowanych przez Bank. Walidacja przeprowadzana jest na poziomie każdego modelu ryzyka, przy czym dla każdej z klas ekspozycji Bank może stosować kilka modeli.

Ponadto komórka audytu wewnętrznego ma obowiązek, co najmniej raz w roku, dokonać przeglądu systemów ratingowych Banku i ich funkcjonowania, w szczególności w obszarze funkcjonowania jednostki kontroli ryzyka i oszacowań wartości parametrów ryzyka.

Podział ekspozycji z tytułu kredytów i pożyczek udzielonych klientom na objęte i nie objęte wewnętrznym modelem ratingowym

Podział ekspozycji pozabilansowych udzielonych klientom (zobowiązań do udzielenia pożyczki i umów gwarancji finansowej) na objęte i nie objęte wewnętrznym modelem ratingowym

Podział należności od banków według ratingów agencji Fitch

Podział ekspozycji z tytułu dłużnych papierów wartościowych według ratingów agencji Fitch (*)

Podział aktywów z tytułu instrumentów pochodnych według ratingów agencji Fitch

W Grupie odpisy aktualizujące tworzone są zgodnie z MSSF 9. Standard ten zakłada kalkulację odpisów z tytułu utraty wartości w oparciu o oczekiwane straty kredytowe z uwzględnianiem prognoz i spodziewanych przyszłych warunków ekonomicznych w kontekście oceny ryzyka kredytowego ekspozycji.

Model oczekiwanych strat kredytowych stosuje się do składników aktywów finansowych zakwalifikowanych, zgodnie z postanowieniami MSSF 9, jako aktywa finansowe wyceniane w zamortyzowanym koszcie lub w wartości godziwej przez inne dochody całkowite (z wyjątkiem instrumentów kapitałowych), a także do udzielonych zobowiązań pozabilansowych.

Model oczekiwanych strat kredytowych zgodnie z MSSF 9 opiera się na podziale ekspozycji na 3 Koszyki w zależności od zmian dotyczących jakości kredytowej w porównaniu do początkowego ujęcia aktywów w księgach. Sposób kalkulacji odpisu z tytułu utraty wartości zależy od koszyka.

Ponadto aktywa finansowe, które zostały zaklasyfikowane jako POCI w momencie początkowego ujęcia (tj. aktywa z rozpoznaną utratą wartości na dzień nabycia lub udzielenia), traktowane są jako POCI we wszystkich następnych okresach do momentu ich wyksięgowania. Zasada ta obowiązuje nawet wtedy, gdy w międzyczasie ustały przesłanki utraty wartości. Innymi słowy, aktywa raz rozpoznane jako POCI pozostają w tym statusie niezależnie od przyszłych zmian szacunków dotyczących generowanych przez nie przepływów pieniężnych.

W przypadku instrumentów o statusie POCI straty kredytowe ujmowane są w wysokości life-time ECL przez cały okres życia tych instrumentów.

Kalkulacja oczekiwanych strat kredytowych

Na potrzeby kalkulacji straty kredytowej zgodnie z MSSF 9 Grupa porównuje przepływy pieniężne, które powinna otrzymać zgodnie z umową z kredytobiorcą z szacowanymi przez Grupę przepływami, które spodziewa się otrzymać. Tę różnicę Grupa dyskontuje efektywną stopą procentową.

Oczekiwane straty kredytowe wyznaczane są w okresie kontraktowej wymagalności z wyjątkiem produktów spełniających kryteria MSSF 9 par. 5.5.20, dla których Grupa wyznacza oczekiwane straty w okresie, w którym jest narażona na ryzyko kredytowe (tj. w ekonomicznym okresie zapadalności).

Metodyka kalkulacji parametrów grupowych – PD, RR oraz EAD

Kalkulacja oczekiwanych strat kredytowych w horyzoncie dożywotnim wymaga zastosowania wieloletnich parametrów ryzyka.

Wieloletnie parametry PD (ang. „Probability of Default”) stanowią ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia default w kolejnych rocznych interwałach w okresie dożywotnim. Wieloletnia krzywa PD dla danej ekspozycji uzależniona jest od bieżącej wartości parametru PD w horyzoncie 12 miesięcy (i właściwej klasy ratingowej) wyznaczonej w oparciu o wewnętrzne modele PD Grupy. W procesie estymacji Grupa:

• estymuje nieobciążone parametry PD bez uwzględnienia dodatkowych marż konserwatyzmu (MSSF 9 5.5.17(a)),
• uwzględnia bieżące jak i prognozowane warunki makroekonomiczne (MSSF 9 5.5.17(c)).

Kalkulacja oczekiwanych stóp odzysku (RR – ang. „Recovery Rate”) oparta jest o model „poolowy”, w którym w ramach homogenicznych grup kalkulowane są średnie wartości miesięcznych odzysków warunkowo względem miesiąca od identyfikacji defaultu (MSD). Homogeniczne grupy rachunków zostały wyodrębnione na podstawie następujących charakterystyk:

• typu kredytobiorcy,
• typu produktu,
• przedziałów wartości parametru LTV (dla kredytów hipotecznych i pożyczek mieszkaniowych) i kwoty kredytu (dla wybranych produktów).

W ramach zdefiniowanych homogenicznych grup kalkulowane są średnie miesięczne stopy odzysku, na które składają się spłaty i odzyski z windykacji wynikające zarówno z części zabezpieczonej jak i niezabezpieczonej ekspozycji, ważone wartością zaległego kapitału obserwowaną na początek danego MSD.

Dla produktów, dla których jest dostępny harmonogram spłat Grupa wyznacza wartość ekspozycji na moment wystąpienia default (EAD, ang. „Exposure at Default”) oraz kapitału na moment wystąpienia default (PAD, ang. „Principal at Default”) w okresie dożywotnim (tj. dla przyszłych spłat) bazując na kontraktowych harmonogramach płatności oraz uwzględniając następujące efekty:

• efekt zaległych rat kapitału i odsetek związany z oczekiwanym brakiem płatności ostatnich rat przed wystąpieniem defaultu,
• efekt występowania zaległych płatności (kapitału i odsetek) na datę kalkulacji odpisu aktualizującego,
• efekt rozliczenia korekty z tytułu ESP w czasie.

Dla produktów, dla których nie jest dostępny harmonogram spłat Grupa wyznacza wartości wieloletnich EAD i PAD wykorzystując parametry CCF (ang. „Credit Coversion Factor”). Parametry CCF są zróżnicowane w zależności od portfela i horyzontu czasowego estymacji EAD/PAD.

Dla ekspozycji, dla których nie jest możliwe wyznaczenie parametrów ryzyka na podstawie wewnętrznych modeli, Grupa przyjmuje podejście polegające na zastosowaniu parametrów z innych portfeli o zbliżonych charakterystykach.

Modele i parametry wykorzystywane do tworzenia odpisów są poddawane okresowej walidacji.

Zmiany w kalkulacji oczekiwanych strat kredytowych wprowadzone w 2022 roku

W 2022 roku wprowadzono w Banku zmiany zasad kalkulacji odpisów związane z wdrożeniem zaktualizowanej Rekomendacji R KNF. Zmiany obejmowały:

• Zastosowanie Nowej Definicji Default („NDD”) zgodnej z wytycznymi EBA/GL/2016/07,
• Aktualizację segmentacji portfela w celu uspójnienia jej z NDD,
• Przebudowę modelu prawdopodobieństwa niewypłacalności („PD”) w celu lepszego odzwierciedlenia zależności poziomu ryzyka od wieku ekspozycji dla portfeli detalicznych,

• Przebudowę modelu Logiki Transferu („TL”) w celu zapewnienia oczekiwanej przez KNF niezmienności progów klasyfikacji do koszyka 2 w trakcie życia umowy,
• Inne zmiany powiązane z powyższym (m.in. rekalibrację pozostałych modeli).

Główne zmiany związane z wdrożeniem NDD w zakresie wyznaczania odpisów (w zakresie rachunku adekwatności kapitałowej NDD została wdrożona z początkiem 2022 roku) to: dostosowanie segmentacji (podział portfela na klientów detalicznych i niedetalicznych z dodatkowym podziałem klientów detalicznych na podportfele ze względu na segment lub produkt) uwzględnienie progu względnego w kalkulacji dni opóźnienia w płatności, dostosowanie progu bezwzględnego w kalkulacji opóźnienia w płatności, korekta zasad zarażania ekspozycji w stanie default, uwzględnienie kwarantanny dla przesłanek jakościowych oraz uwzględnienie dodatkowych przesłanek jakościowych niewykonania zobowiązania.

W zakresie segmentacji dostosowano podział portfeli dla wszystkich istotnych modeli używanych w szacowaniu odpisów do segmentacji stosowanej w ramach NDD, co nie było zapewnione w dotychczasowym podejściu, gdzie segmentacja dla każdego z modeli była niezależna. Dostosowanie dotyczy najwyższego poziomu segmentacji i zapewnia spójność stosowania NDD i wszystkich stosowanych modeli. Na niższym poziomie segmentacji stosowane są natomiast podziały właściwe dla modelowanego zjawiska/parametru ryzyka.

W zakresie modelu PD zmiany mają różny charakter dla portfeli modelowanych (dla których Bank dysponuje wystarczającymi danymi historycznymi i wyznacza w oparciu o nie parametry ryzyka) oraz benchmarkowych (dla których nie dysponuje wystarczającymi danymi i wyznacza parametry ryzyka w oparciu o benchmarki wewnętrzne ekstrapolowane z innych portfeli, bądź zewnętrzne). Główna zmiana dla portfeli modelowanych w stosunku do poprzedniego podejścia to zastosowanie macierzy migracji do estymacji ryzyka niewykonania zobowiązania w miejsce analizy przeżycia, które w bardziej spójny sposób pozwalają na uwzględnienie zależności czasowych takich jak efekt przeżycia (szybkie wejścia w default kredytów o wysokim PD i poprawa jakości kredytowej pozostającego portfela), czy efekt negatywnej selekcji (szybsze spłacanie dobrych kredytów i pozostawanie w portfelu kredytów o średnio wyższym ryzyku w późnych latach po udzieleniu). Dodatkowo pozwalają one efektywnie wykorzystać dane historyczne do wyznaczenia zależności PD od wieku kredytu oraz są odporne na potencjalne zaburzenia w danych, co ma istotne znaczenie przy stosowaniu długich szeregów czasowych. Dla portfeli benchmarkowych najważniejsza zmiana polega natomiast na zastąpieniu okresowej oceny eksperckiej stosowanej dotąd zalgorytmizowanym podejściem bazującym na długoterminowej średniej szkodowości analizowanego portfela, bądź ratingu zewnętrznym ekspozycji/klienta.

W zakresie modelu TL dokonano całościowej przebudowy podejścia w celu spełnienia wymogów Rekomendacji R. Uproszczono miarę zmiany ryzyka kredytowego, która wyznaczana jest jako iloraz średniej rocznej wartości PD w horyzoncie życia ekspozycji na datę raportową i datę początkowego ujęcia wyznaczonych zgodnie z wcześniejszym akapitem. Wzrost ryzyka mierzony tą miarą jest uznawany za istotny jeśli przekracza ustalony próg. Próg ten to 2 powiększone (dwukrotny wzrost) o parametr kalibracyjny „a”. Kalibracja parametru „a” odbywa się osobno dla każdej grupy homogenicznej portfeli modelowanych tak, aby odpowiadał apetytowi na ryzyko Banku w okresie przypadającym na czas zawarcia transakcji. Parametr „a” wyznaczony w danym kwartale jest przypisywany wszystkim ekspozycjom, które zostaną określone jako początkowo ujęte w następnym kwartale i nie podlega zmianom w trakcie życia ekspozycji. Opisane kryterium klasyfikacji do Koszyka 2 pozwala na minimalizację odchyleń wyceny ekspozycji od hipotetycznej wyceny, w której odpisy byłyby szacowane jako zmiana dożywotniej straty oczekiwanej od momentu początkowego ujęcia. Drugim kryterium ilościowym klasyfikacji do Koszyka 2 jest wartość jednorocznego PD wyznaczonego przy pomocy modeli scoringowych/ratingowych powyżej poziomu 25%. Kryterium to wynika z faktu, że Bank udzielając kredytów nie akceptuje ryzyka wyższego niż około 10%. PD na poziomie 25% oznacza więc z definicji znaczny wzrost ryzyka kredytowego. Ostatnim kryterium ilościowym klasyfikacji do Koszyka 2 są wyniki benchmarkingu w oparciu o dane NBP i średni długoterminowy DR („default rate”) danego portfela. Jeśli udział Koszyka 2 w Banku jest niższy niż średnia długoterminowa dla sektora w danym portfelu (bądź 3-krotność DR), wówczas Bank klasyfikuje do Koszyka 2 kredyty aż do osiągnięcia tej wartości, gdzie kredyty są przesuwane w kolejności odpowiadającej ich odległości od Koszyka 2 w oparciu o pozostałe 2 kryteria. Podejście takie zapewnia w minimalnym wymaganym zakresie spójność udziałów poszczególnych koszyków w Banku z średnim udziałem w sektorze bankowym. Opisane rozwiązanie zastąpiło regresję kwantylową stosowaną dotąd w celu statystycznej identyfikacji istotnych zmian ryzyka. Każde z opisanych trzech kryteriów stosowane jest odrębnie.

Pozostałe istotne zmiany modeli dotyczyły uspójnienia segmentacji dla innych modeli z NDD (modeli stopy odzysku /RR/ i ekspozycji w dacie niewykonania zobowiązania /EAD/) oraz przeliczenia tych parametrów ryzyka na szeregach czasowych zgodnych z NDD.

Bank nie wprowadził natomiast, w stosunku do stanu na koniec 2021, istotnych zmian w zakresie prognozowania jakości portfela i nadal wykorzystuje analizy trendów dla portfeli detalicznych oraz analizę ilościowo/ekspercką dla pozostałych portfeli. W szczególności ze względu na niestabilność warunków wewnętrznych i zewnętrznych nadal utrzymuje wysokie prawdopodobieństwo materializacji scenariusza negatywnego (50%).

Łącznie opisane powyżej zmiany nie miały w dacie wdrożenia (koniec kwietnia) istotnego wpływu na poziom odpisów. Saldo odpisów dla Banku zmniejszyło się o 3 miliony złotych. Zmiany w stosowanej definicji niewykonania zobowiązania przełożyły się na zmniejszenie poziomu aktywów klasyfikowanych do Koszyka 3 o 147 milionów złotych wartości bilansowej brutto, głównie z powodu uwzględnienia względnego progu (1%) w kalkulacji dni opóźnienia.

W 2022 roku Bank wyselekcjonował klientów funkcjonujących w branżach podwyższonego ryzyka i zwiększył na nich poziom PD o 100%, co w konsekwencji doprowadziło do wzrostu oczekiwanych strat kredytowych w portfelu pracującym o 197 milionów złotych. Wpływ ten został uwzględniony dla kredytów o łącznej wartości bilansowej brutto 15 832 milionów złotych. Analiza branż uwzględniała pośredni wpływ konfliktu zbrojnego na Ukrainie, wyraźne hamowanie popytu krajowego i inwestycji, obciążenie kosztami odsetkowymi wynikającymi z kredytów i pożyczek (ze względu na wysoki poziom stóp procentowych NBP) oraz zapotrzebowanie poszczególnych gałęzi przetwórstwa przemysłowego. Branże objęte korektą mające największy udział w portfelu kredytowym Banku to wg działów PKD to: 49 transport lądowy oraz transport rurociągowy, 42 roboty związane z budową obiektów inżynierii lądowej i wodnej, 55 zakwaterowanie, 41 roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków, 77 wynajem i dzierżawa, 23 produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych, 24 produkcja metali.

Analiza branż uwzględniała pośredni wpływ konfliktu zbrojnego na Ukrainie.

Analiza wrażliwości oczekiwanych strat kredytowych ze względu na zmiany parametrów PD i RR/LGD

Tabela poniżej prezentuje wyniki analizy wrażliwości ECL dla założonych zmian parametrów PD i RR/LGD przeprowadzonej osobno dla ekspozycji objętych analizą indywidualną i grupową. Dla ekspozycji objętych analizą grupową przedstawiono scenariusz wzrostu i spadku korekty PD i stopy odzysku (RR=1-LGD), o 1% i 5% vs wartości wykorzystane do kalkulacji oczekiwanej straty kredytowej na datę 31 grudnia 2022 roku. Dla ekspozycji analizowanych indywidualnie przedstawiono natomiast szacunkowy wpływ zmniejszenia odzysków z zabezpieczeń uwzględnianych w scenariuszu windykacyjnym o 10%.

Zgodnie z par. 5.5.10 Standardu MSSF 9 ekspozycje, które na datę sprawozdawczą są uznawane za ekspozycje o niskim ryzyku kredytowym, mogą pozostać w Koszyku 1, niezależnie od skali względnego pogorszenia jakości kredytowej od momentu początkowego ujęcia. Zgodnie z par. B.5.5.22 standardu MSSF 9 ryzyko kredytowe instrumentu finansowego uznaje się za niskie gdy:

• instrument finansowy wiąże się z niskim ryzykiem niewykonania zobowiązania,
• pożyczkobiorca ma wysoką krótkoterminową zdolność spełniania swych obowiązków w zakresie wynikającym z umowy,
• niekorzystne zmiany warunków gospodarczych i biznesowych w dłuższej perspektywie mogą – lecz nie muszą – ograniczyć zdolność pożyczkobiorcy do wypełniania jego obowiązków w zakresie wynikającym z umowy.

Grupa stosuje kryterium niskiego ryzyka kredytowego (ang. „Low Credit Risk”) dla trzech portfeli: ekspozycji wobec banków, ekspozycji wobec jednostek samorządu terytorialnego oraz ekspozycji wobec Skarbu Państwa i NBP.

Aktywa finansowe, dla których na datę bilansową Grupa zidentyfikuje istotny wzrost ryzyka kredytowego od momentu początkowego ujęcia, klasyfikowane są do Koszyka 2. Grupa uznaje, że dla danego aktywa został zidentyfikowany istotny wzrost ryzyka kredytowego jeśli zostanie spełnione kryterium ilościowe lub jakościowe, w szczególności jeśli przeterminowanie przekroczy 30 dni, przy czym wystąpienie danego kryterium jest weryfikowane na poziomie ekspozycji.

Kryteria ilościowe

Biorąc pod uwagę wymogi standardu, Grupa zdefiniowała dwie podstawowe charakterystyki modelu ilościowego:

• miarę, na podstawie której dokonywana jest ocena zmiany ryzyka,
• próg istotności miary po przekroczeniu, którego Bank uznaje, że nastąpił istotny wzrost ryzyka

Miarę, na podstawie której dokonywana jest ocena zmiany ryzyka Grupa wyznaczyła jako stosunek:

• bieżącej oceny ryzyka kredytowego określonej jako dożywotnie PD w horyzoncie od daty sprawozdawczej do daty zapadalności wyznaczone na podstawie charakterystyk obowiązujących na datę sprawozdawczą,
• pierwotnej oceny ryzyka kredytowego określonej jako dożywotnie PD w okresie od daty sprawozdawczej do daty zapadalności wyznaczone na podstawie charakterystyk obowiązujących na datę początkowego ujęcia.

Ocena istotności pogorszenia ryzyka kredytowego przeprowadzana jest przez porównanie obserwowanej miary z progiem, powyżej którego Grupa uznaje, iż nastąpiło istotne pogorszenie ryzyka kredytowego.

Próg alokacji wyznaczany jest na datę sprawozdawczą na poziomie pojedynczej ekspozycji poprzez model statystyczny w oparciu m.in. o informacje na temat oceny ryzyka kredytowego na datę początkowego ujęcia, czas od daty początkowego ujęcia ekspozycji oraz historyczną zmienność cen.

Poniższe tabele prezentują średnie arytmetyczne wartości miary (*) zmiany ryzyka na dzień 31 grudnia 2022 roku oraz 31 grudnia 2021 roku wyznaczone dla najistotniejszych portfeli objętych modelem ilościowym

(*) Miarę, na podstawie której dokonywana jest ocena zmiany ryzyka Bank wyznaczył jako stosunek:

• bieżącej oceny ryzyka kredytowego określonej jako dożywotnie PD w horyzoncie od daty sprawozdawczej do daty zapadalności wyznaczone na podstawie charakterystyk obowiązujących na datę sprawozdawczą,
• pierwotnej oceny ryzyka kredytowego określonej jako dożywotnie PD w okresie od daty sprawozdawczej do daty zapadalności wyznaczone na podstawie charakterystyk obowiązujących na datę początkowego ujęcia.

Zmiana średnich wartości miary zmiany ryzyka jest konsekwencją całkowitej przebudowy modelu TL i warunków objęcia

ekspozycji tym modelem.

Kryteria jakościowe

W wyniku przeprowadzanego przez Grupę procesu monitoringu identyfikowane są kryteria jakościowe alokacji do Koszyka 2 takie jak:

• kwota zaległości jednocześnie powyżej zadanego progu materialności (400 złotych dla ekspozycji detalicznych i 2 000 złotych dla ekspozycji niedetalicznych) oraz progu względnego 1% przez ponad 30 dni do 90 dni włącznie,
• wystąpienie opóźnienia w spłacie powyżej 90 dni,
• wystąpienie statusu forbearance,
• ekspozycja znajduje się na liście Watch.

Poza powyższymi, dla ekspozycji objętych monitoringiem indywidualnym, Grupa określiła szereg specyficznych kryteriów jakościowych dla różnych typów portfeli, takich jak między innymi zmiany wewnętrznej oceny ratingowej, zmiany klas nadzorczych dla wybranych segmentów (np. specjalistyczne finansowanie), sygnały ostrzegawcze identyfikowane w systemie służącym do monitorowania i zarządzania ryzykiem kredytowym bądź wyniki indywidualnego monitoringu.

W przypadku udzielenia wakacji kredytowych wynikających z ustawy o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom z dnia 14 lipca 2022 roku Grupa stosuje podejście, spójne z wskazówkami regulacyjnymi w tym zakresie. Udzielenie wakacji kredytowych nie powoduje automatycznej reklasyfikacji do Koszyka 2. Reklasyfikacja taka jest jednak dokonywana, jeśli na pogorszenie ryzyka kredytowego wpływają dodatkowe czynniki wskazujące na problemy dłużnika. W okresie trwania wakacji kredytowych Grupa wstrzymuje naliczanie dni zaległości.

Aktywa finansowe, dla których na datę bilansową Grupa zidentyfikowała wystąpienia zdarzenia default klasyfikowane są do Koszyka 3.

Grupa uznaje, że dla danego aktywa został zidentyfikowany default jeśli wystąpiła co najmniej jedna z przesłanek:

• kwota zaległości jednocześnie powyżej zadanego progu materialności (400 złotych dla ekspozycji detalicznych i 2 000 złotych dla ekspozycji niedetalicznych) oraz progu względnego 1% przez ponad 90 dni,
• ekspozycja w trakcie procesu restrukturyzacji,
• zajście innej jakościowej przesłanki utraty wartości.

Dla segmentów SME i korporacyjnego default jest identyfikowany na poziomie klienta, natomiast dla segmentu detalicznego na poziomie klient/grupa produktowa. Kryterium dni i kwoty opóźnień również definiowane jest na wskazanym poziomie identyfikacji.

Grupa stosuje 6-miesięczny okres kwarantanny obowiązujący od momentu ustania wszystkich przesłanek default.

Na koniec 2022 roku Grupa uwzględniła dodatkowo w Koszyku 3 kredyty hipoteczne CHF zgodnie z zasadami przedstawionymi w Nocie 46.3.

Prognozy parametrów ryzyka

Bazując na istotnej inercji portfeli ekspozycji detalicznych, dla których jakość zmienia się powoli, a obserwowane tendencje trwają zazwyczaj wiele lat, zastosowano dla nich analizę trendów. W oparciu o historię zrealizowanych stóp niewykonania zobowiązania (DR – ang. „Default Rate”) dla portfeli ekspozycji detalicznych wyznaczono trendy, które wykorzystano następnie do projekcji na przyszłość. Dla portfela niedetalicznego z kolei projekcje oparto o ocenę przyszłej koniunktury gospodarczej wykorzystaną do korekty przeciętnej szkodowości tego portfela w trakcie całego cyklu gospodarczego. Analiza dla portfela niedetalicznego obejmuje przy tym następujące kroki logiczne: ocenę prognozowanej koniunktury gospodarczej w oparciu o ekspercką ocenę Banku i badania koniunktury przedsiębiorstw GUS, przetłumaczenie tej oceny na miarę ilościową w skali 0- 100% odzwierciedlającą fazę cyklu gospodarczego (gdzie np. 75% oznacza taką sytuację, że w przeszłości w 75% obserwacji występowała sytuacja lepsza, a w 25% sytuacja gorsza), odczytanie z historycznego rozkładu zrealizowanych wartości DR kwantyla odpowiadającego ilościowej ocenie obecnej koniunktury i wykorzystanie go jako prognozy warunków na najbliższy rok. W drugim roku okresu prognozy zakłada się liniową konwergencję do średniej szkodowości w cyklu gospodarczego, która osiągana jest w piątym roku prognozy (co odzwierciedla średnio kilkuletnią długość cykli gospodarczych). W 2022 roku historia zrealizowanych stop niewykonania zobowiązań DR została zaktualizowana zgodnie z NDD.

Tabela poniżej prezentuje projekcje 12-miesięcznego PD wykorzystanego w kalkulacji odpisów w scenariuszu bazowym. Dla portfela detalicznego są to parametry ważone wartością bilansową brutto ograniczoną do 2 milionów PLN na poziomie kredytu dla kredytów gotówkowych i kredytów hipotecznych i na poziomie klienta dla kredytów SME. Dla niedetalicznego parametry ważone są ekspozycją ograniczoną do 20 milionów PLN na poziomie klienta.

Definicja scenariuszy

Parametry PD przedstawione w poprzedniej sekcji dotyczą scenariusza bazowego rozwoju jakości portfela. Odzwierciedlają założenie umiarkowanego spowolnienia gospodarczego przy utrzymującej się wysokiej inflacji i stopach procentowych (wzrost PKB o około 5%, średnioroczna inflacja około 14% i WIBOR 3M na koniec roku ponad 7%). Poniżej opisano założenia dla pozostałych scenariuszy oraz przedstawiono przypisywane im wagi.

Bank w zastosowanym podejściu do kalkulacji odpisów uwzględnia 3 scenariusze rozwoju jakości portfela: bazowy (przedstawiony powyżej), optymistyczny (zakładający pozytywne zmiany jakości portfela w kolejnych latach względem scenariusza bazowego) oraz pesymistyczny (zakładający negatywne zmiany w stosunku do scenariusza bazowego). Do scenariusza bazowego przypisał prawdopodobieństwo 45%, pozytywnego 5%, a negatywnego 50%. Wysoki udział scenariusza negatywnego odzwierciedla ekspercką ocenę Banku w zakresie możliwości realizacji zagrożeń stojących przed Polską gospodarką i ich istotnego wpływu na portfel kredytowy z uwzględnieniem:

• rozwoju oraz wpływu wojny na Ukrainie na polską gospodarkę i związane z nią zaburzenia w dostawach surowców,
• utrzymania się lub wzrostu stóp procentowych, które przekłada się na wysoki wzrost obciążenia niektórych grup klientów,
• utrzymania się inflacji na rekordowych poziomach oraz jej wpływu na niektóre grupy klientów, w szczególności w zakresie wzrostu cen energii i surowców energetycznych,
• większego niż spodziewane spowolnienia gospodarczego z tytułu rosnącej presji kosztowej na przedsiębiorców
• oraz możliwych mutacji COVID 19 i kolejnych fal pandemii.

Pojedynczo ryzyko tych scenariuszy jest w ocenie Banku równe lub mniejsze niż 50%, ale ich liczba implikuje wysokie ryzyko materializacji któregoś z nich.

Zróżnicowany charakter obserwowanych zagrożeń oraz załamanie zależności pomiędzy parametrami jakości portfela kredytowego, a zmiennymi makroekonomicznym wskazane w poprzedniej sekcji oznacza brak możliwości sformułowania scenariuszy w postaci skrajnych zmian czynników makroekonomicznych. Bank zastosował w związku z tym alternatywne podejście, w którym scenariusze zmian PD wyznaczane są na podstawie historycznej zmienności DR. Do scenariusza negatywnego przypisywane są wartości odpowiadające wysokim obserwacjom z przeszłości i analogicznie dla scenariusza pozytywnego przypisywane są wartości odpowiadające niskim obserwacjom z przeszłości. Przekłada się to na następujące projekcje 12-miesięcznego PD na rok 2023.

Bank przeprowadził też analizy potwierdzające brak zależności stóp odzysku dla ekspozycji niepracujących (parametr RR) od sytuacji gospodarczej. W związku z tym w każdym ze scenariuszy przyjmuje się te same wartości stóp odzysku.

Spółki zależne Banku wyznaczają odpisy zgodnie z MSSF 9. Ze względu na specyfikę spółek i ich portfeli nie jest stosowana pełna synchronizacja scenariuszy używanych w kalkulacji odpisów.

Analiza wrażliwości dotycząca prognozy sytuacji makroekonomicznej

Grupa wyznacza oczekiwane straty kredytowe z uwzględnieniem 3 scenariuszy dla sytuacji makroekonomicznej: bazowego (z prawdopodobieństwem realizacji 45%), optymistycznego (zakładającego pozytywne zmiany jakości portfela w kolejnych latach względem scenariusza bazowego, z prawdopodobieństwem realizacji 5%) oraz pesymistycznego (zakładającego negatywne zmiany sytuacji w kolejnych latach względem scenariusza bazowego, z prawdopodobieństwem realizacji 50%).

Zaprezentowane w tabeli poniżej zmiany oczekiwanych strat kredytowych dla ekspozycji bez utraty wartości zostały wyznaczone jako różnica pomiędzy oczekiwanymi stratami kredytowymi wyliczonymi dla konkretnego scenariusza makroekonomicznego a oczekiwanymi stratami kredytowymi wyliczonymi z uwzględnieniem wszystkich scenariuszy makroekonomicznych zważonych prawdopodobieństwem ich realizacji (zgodnie z MSSF9).

Poniższe tabele przedstawiają zmiany poziomu odpisów oraz wartości bilansowej brutto aktywów finansowych niewycenianych w wartości godziwej przez wynik w podziale na klasy aktywów finansowych:

Łączna wartość niezdyskontowanych oczekiwanych strat kredytowych na moment początkowego ujęcia aktywów finansowych nabytych bądź udzielonych z utratą wartości w okresie zakończonym 31 grudnia 2022 roku wyniosła 56 263 tys. złotych.

Łączna wartość niezdyskontowanych oczekiwanych strat kredytowych na moment początkowego ujęcia aktywów finansowych nabytych bądź udzielonych z utratą wartości w okresie zakończonym 31 grudnia 2021 roku wyniosła 11 026 tys. złotych.